Zef Zorba, nji hermetist shqiptar
| Hans-Joachim Lanksch |
 |
| Zef Zorba |
Zorba i takonte qarkut të shkrimtarëve klandestinë. Më 1989 e përfundoi veprën e vet poetike, nji vëllim poezish që u botue vetëm më 1994 nga shtëpia botuese Dituria dhe që përmban vjersha nga vjetët 1945-1980, të shkrueme fshehtazi në burg (1946-1951) ashtu si dhe në liri. Edhe me pretendimet e tyne artistike edhe me realizimin e tyne artistik, 54 poezitë e librit e deklasifikojnë vargëzimin e prodhuem nga shumëshkrues notorë dhe me bekimin e Partisë, përftim ky që e shkyçi nga letërsia europiane dhe rrjedhat e zhvillimit të saj pjesën ma të madhe të letërsisë së shkrueme zyrtarisht në Shqipni.
Më 1996, Zef Zorbës iu dha post mortem Çmimi letrar "Martin Camaj" i Shoqatës "Martin Camaj".
Krahas me shkrimtarët në diasporë si Martin Camaj dhe me autorë të tjerë klandestinë si Kasëm Trebeshina, Daut Gumeni, Primo Shllaku, Zorba i takon qarkut të vogël shkrimtarësh në Shqipni që, artistikisht dhe moralisht, e rimerrshin fillin e këputun të vazhdimësisë së letërsisë shqiptare dhe e rimëkambshin lidhjen me rangun e saj të naltë që e kishte fitue me autorë si Lasgush Poradeci, Mitrush Kuteli, Ernest Koliqi.
Ndërsa poezitë jo pathetike, jo pompoze të Zorbës në shikim të parë duken të thjeshta, madje edhe lexuesi serioz dhe i rrahun në lamin e poezisë e ka të vështirë me gjetë shtigje afrimi deri te ato. Poetikës artvrasëse socrealiste, Zorba i kundërvë nji poetikë të përjetimit, të bashkëpërjetimit e të zhytjes së vetë lexuesit në tekst tek lexuesi bahet bashkautor, nga lexuesi madje kërkohet me u ba bashkautor dhe jo konsument i tekstit. Kalitjes ideologjike dmth. indoktrinimit Zorba i kundërve nji individualizëm rigoroz. Tekstura e poezisë së tij asht eliptike, e përqëndrueme në qenësoren, dhe e ngjeshun deri në abstrahim. Poezia e Zorbës të bahet si simotër letrare e pikturës abstrakte. Poeti i end tingujt, ritmet, tonalitetet, rrezatimet e fjalëve në tekstet e veta fjalëpakë në tabllo të pikturueme me fjalë, tabllo që janë konkrete vetëm në dukje dhe që veprojnë deri në shtresat e nënvetëdijshme. Vjershat e Zorbës janë art autonom i fjalës, art që ushqehet nga substanca fizike e shpirtnore e fjalës.
Në ciklin "Fugat e fundit", f20, poetit ia doli me krijue nji sintezë unike në letrat shqipe, atë të muzikës e letërsisë, cikli "Mbresat e rrugëve - Poem (Në formën e një koncerti për violë, fagot, ksilofon-kumbonë dhe instrumenta perkusioni) asht i komponuem simbas strukturës së sonatës (me hymje, ekspozicion temash, pjesë koncertuese, kadencat solo, reprizë dhe nji Vetëm me këto dy cikle Zorba do të kishte fitue nji vend të dukshëm në modernën e poezisë europiane.
Zef Zorba asht modernisti i parë genuin dhe njiherit hermetiku i parë i poezisë së re shqiptare, me sa asht fjalë për atë të shkrueme në Shqipni. Përderisa ndikimi ungarettian te Martin Camaj, i shikuem nga ma afër, del ma tepër si përfundim silogjistik ku tekstura e dendun dhe e mbyllun e Camajt, shikue nga ma afër, del si element afiniteti që rrajët i ka në hermetiken "moderne" të arkaikes te Camaj si dhe në individualitetin e tij, poezia e Zorbës mundet me u dukë si në shqipet, pa qenë ndonji imitim.
Para se me mbarue dorëshkrimin, Zorba i përpunonte vjershat e tija - nga nji anë në kuptimin e ngjeshjes tek e shlyente, ashtu si dhe Martin Camaj, atë që ishte e tepërt, tue kërkue me i dendësue tekstet deri në thelb të thelbit, dhe, nga ana tjetër, vjershave që i kishte shkrue gegnisht, ua jepte petkun e letrarishtes së sotme zyrtare tue ruejtë elemente të vyeshme gege. Ashtu lind nji krijesë e re tek përzihen idiomat tona (të traditës dhe ato që bota krijon të reja çdo ditë) siç thotë autori në mbasthanien e vet, dhe krijohet nji botë specifike trajtash dhe shprehjesh, nji fragmentarizëm i synuem nga autori, nji shprehësi dhe trajtësi që shfaq sharmin dhe magjinë e vet me plot fuqi, ekspresivitet dhe ngjyrëshmëni të hollë.
No comments:
Post a Comment